Literatura - jako element współwychowujący młode pokolenie
Literatura - jako element
współwychowujący młode pokolenie
Gwałtowne zmiany cywilizacyjne jakie zaszły w XX wieku oraz powstałe w ich wyniku zmiany kulturowe wpłynęły na relacje człowieka z literaturą. Dotychczas książka traktowana była jako wartość sprzyjająca wszechstronnemu rozwojowi, obecnie jednak rywalizuje ze środkami masowego przekazu. Człowiek, aby sprostać wymaganiom współczesnego świata powinien być wyposażony w bagaż niezbędnej wiedzy i umiejętności. Literatura jest jednym ze źródeł wiedzy i doświadczeń człowieka, zwłaszcza młodego
czytelnika.
Życie w nowoczesnym, skomplikowanym świecie wymaga od ludzi dużego zasobu wiedzy, umiejętności rozumienia otaczającego ich świata oraz odnajdywania się w trudnych sytuacjach. Literatura jest jednym ze środków uczących człowieka radzenia sobie w otaczającą go rzeczywistością, rozumienia świata oraz roli jaką ma w nim odegrać. Literatura zatem jest nieodzownym motorem rozwoju osobowości, kształtowania poglądów wobec świata i zjawisk. Uczy oraz wpływa na postępowanie odbiorcy, wpływa na
kształtowanie wzorów osobistych, życiowych ideałów oraz zasad postępowania.
Literatura dziecięca, cechuje się specyficznymi funkcjami: uczy człowieczeństwa, tłumaczy dziecku otaczający go świat roślin i zwierząt, jego zagadki i tajemnice, otwiera dziecko na piękno i wartości.
Literatura pełni także funkcje poznawcze.. Książki, nie tylko bawią, ale i uczą młodego czytelnika, służą poznaniu i wiedzy. Szczególną rolę odgrywa poezja, która jako pierwsza dyskretnie uczy świata i praw w nim obowiązujących. Stanowi ona komponent zabaw, jest pierwszą formą twórczości dziecka. Istotnym elementem literatury pięknej jest sposób przedstawienia treści (forma), jest ona mocno związana z językiem i stylem jakim posługuje się autor utworu, a także z zastosowaniem środków
językowych tj.: przenośnie, porównania, powtórzenia, itp., w których stara się oddać myśli i przeżycia własne bądź przedstawionego bohatera. Literatura piękna zwraca się do czytelnika językiem emocjonalnym, pobudza procesy intelektualne, językowe, uczuciowe, a także wolicjonalne. Dostarcza informacji, które nie pozwalają czytelnikowi być biernym odbiorcą, lecz pobudzają jego aktywność.
Istotną rolę literatury podkreśla się także w pielęgnowaniu dziecięcej wyobraźni.
K. Czukowski pisze, iż wyobraźnia jest najcenniejszą właściwością ludzkiego umysłu
i powinno się ja kształcić od najmłodszych lat. Książka stymuluje dziecięcą wyobraźnię do twórczości, pełni funkcję terapeutyczne, poprzez oddalanie poczucia samotności, w metaforycznej formie uzewnętrznia dziecięce lęki i cierpienia. Przyczynia się także do likwidowania wewnętrznych napięć i konfliktów, przywraca psychiczną równowagę.
Wyjątkowa rolę w życiu małego dziecka odgrywa baśń. I. Słońska, twierdzi iż źródłem zainteresowania baśnią są:
- silne doznania emocjonalne,
- niski udział intelektu,
- przebieg akcji zgodny z wolą odbiorcy,
- optymizm i sprawiedliwość,
- walory kompensacyjne, a także relaksacyjne.
Baśnie poprzez piękno formy i języka, kształtują wrażliwość estetyczną dziecka. Uczą przewidywania i wyciągania wniosków na podstawie zachowań baśniowych bohaterów, rozwijają dziecięcą fantazję i wyobraźnię, gdyż dziecko analizując przygody baśniowych postaci uczy się kreowania sytuacji i zdarzeń fantastycznych.
J. Papuzińska zauważa, iż pozornie oderwany od realnego życia i nieco naiwny świat baśni jest ?wypróbowanym przez stulecia elementarzem przeżyć i uczuć ludzkości?, ujętych poprzez symbole, które apelują do ludzkiej psychiki. Odwołują się do miłości, nienawiści, pragnienia osiągnięcia sukcesu, spełnienia marzeń. Baśń uczy odbiorcę podejmowania życiowych trudów ?rzucania się na głębokie wody losu?.
A. Tondos stwierdza, iż baśnie poprzez obcowanie w baśniach z krasnoludkami, magikami, smokami oraz innymi fanatycznymi postaciami, otwiera na ?inność?, wykracza poza codzienny świat. Baśnie, a obok nich także bajki pozwalają dziecku na uświadomienie sobie swoich emocji, przejawiają się one często w twórczej ekspresji dziecka: tańce, zabawy, rysunki, wylepianki, tworzenie nowych zakończeń poznanych historii, itp. Ważną rolę baśni podkreśla A. Przecławska, która zwraca uwagę na jej rolę w
kształtowaniu pojęć moralnych dziecka. Baśń w nieskomplikowany sposób ukazuje dziecku dobre i złe zachowania.
Literatura zaspokaja także jedną z podstawowych potrzeb dziecka jaką jest zabawa. Odpowiednio dobrane książki stanowią inspirację do działalności zabawowej dziecka. Dziecko jako odbiorca dzieła staje się uczestnikiem zabawy jaką wykreował autor książki, poprzez wymyślenie świata, w który to czytelnik wtapia sie i zostaje jego członkiem. Literaccy bohaterowie, którymi w literaturze są często upersonifikowane przedmioty, zwierzęta czy rośliny, stają się towarzyszami dziecięcej zabawy. Dzieci
często identyfikują się z postaciami literackimi. Mechanizm identyfikacji z bohaterem jest silnym stymulatorem osobowości, dziecko poznaje kolejne postacie, łączy się z nimi uczuciowo, zaangażowanie to zaś staje się wyznacznikiem wartości i kieruje moralnym wyborem jednostki.
Książka wpływa na kształtowanie pojęć logicznych, wzbogaca wiedzę o ludziach, przyrodzie, kształtuje postawy społeczno ? moralne, dostarcza narzędzi poznawczych. Czytanie książek pobudza również rozwijanie zainteresowań, które stanowią wypełnienie czasu wolnego dziecka. Oddziałuje też na rozwój mowy ustnej i pisanej, która jest środkiem komunikacji z otoczeniem.
Literatura odgrywa także szczególną role w procesie kształcenia i samokształcenia. Pomimo tego, iż dzieci poznają świat w sposób aktywny, to jednak nie wszystkie treści kształcenia są uczniom dostępne w sposób bezpośredni. Wtedy to książka staje się narzędziem zdobywania wiedzy. Ponadto korzystanie z pomocy książkowych jest podstawowym narzędziem w zdobyciu umiejętności jaką jest czytanie ze zrozumieniem.
Literatura pełni także funkcje terapeutyczne. Wartości terapeutyczne dotyczą swoistego rodzaju rozgrzeszenia, dowartościowania, umożliwiają rozwiązanie wewnętrznych konfliktów, zrozumienie własnych leków, niejednokrotnie uświadamiają odbiorcy, że można coś zmienić. Literatura terapeutyczna bierze udział w budowaniu poczucia bezpieczeństwa oraz pewności siebie. Bajki terapeutyczne pomagają zaspokoić dziecku takie potrzeby psychiczne jak: uznanie, miłość, akceptacja. Wspólne czytanie bajek
uspakaja dziecko, redukuje jego problemy emocjonalne. Wartości odnoszą się do tego, co dla człowieka cenne, ważne
i pożądane. Stanowią one wyznacznik ludzkiego działania. Istotne jest, aby czytając dzieciom książki, skupiać się na tych wartościach, których nie docenia współczesny świat, a których istnienie jest szczególnie cenne. W procesie tym, szczególna rolę odgrywa literatura dziecięca, będąca skarbnicą wielu wartości, w których posiadane wejść powinno każde dziecko.
Książka spełnia ważną rolę w wspieraniu i stymulowaniu osobowości, wzbogaca jego udział w życiu kulturowym, daje możliwość refleksji i krytycznego myślenia. Ważne jest, aby w dziecku od najmłodszych lat kształtować pozytywny stosunek do książki, który będzie procentował w całym późniejszym życiu dziecka.
Istotną kwestią jest właściwy dobór literatury do wieku i możliwości rozwojowych dziecka.
Ważne by literatura nie zawierała treści agresywnych, niezrozumiałych dla dziecka, by obcowanie z nią przynosiło radość i mile spędzony czas.
Propozycje literatury dla najmłodszych:
Marta Bogdanowicz, Rymowanki Przytulanki
Wojciech Widłak, Pan Kuleczka
Paulette Bourgeois, Brenda Clark seria o przyjaznym żółwiu Franklinie
Maria Tibbar, Bajki dla Duszy, Serowy Książę i inne opowiadania
Maria Molicka, Bajki terapeutyczne
Maria A. Garavaglia, Czy silniejszy zawsze zwycięża?, To nie twoja wina i inne opowiadania
Gilbert Delahay, Marcel Marlier, Przygody Martynki
Rene Goscinny, Mikołajek
J. Ch. Andersen, Baśnie
Opracowała: Aleksandra Tomala